Türkiye’de ekimde yüzde 85’i aşan senelik enflasyon kasımda 1,12 puan düştü. Böylece senelik enflasyon Mayıs 2021’den bu yana ilk kez geriledi.Peki enflasyon düşünce fiyatlar düşer mi? Bu soruya cevap vermek için ilkin “Kaç türlü enflasyon var, TÜİK hangi verileri açıklıyor?” ona bakalım. Haberde kullandığımız tüm tarif ve verilere TÜİK’in sitesinden yada TÜİK’in son açıklamış olduğu TÜFE linkinden erişebilirsiniz.TÜİK’in açıklamış olduğu TÜFE bülteninde dört değişik enflasyon verisi var. Bunlar:• Bundan önceki aya nazaran değişiklik oranı• Bundan önceki senenin Aralık ayına nazaran değişiklik oranı• Bundan önceki senenin aynı ayına nazaran değişiklik oranı• On iki aylık averajlara nazaran değişiklik oranı
Yurttaş hangi enflasyona bakmalı?
Bunların hepsi doğal olarak ki birbiriyle ilgili. Vatandaşın cebini direkt ilgilendiren ise “bundan önceki aya nazaran değişiklik oranı”. Bu ne demek? Mesela son açıklanan bültene nazaran kasım ayında enflasyon bundan önceki ayla karşılaştırıldığında (Ekim ayı) yüzde 2,88 terfi etti. Buna nazaran enflasyon sepetinde yer edinen ürün ve hizmetlerin genelinin fiyatının 100 liradan 102,88 liraya çıktıı.Daha somut bir örnek verelim: Besin ve alkolsüz içeceklerde kasım ayında enflasyon yüzde 5,75 oldu. Bu şu anlama geliyor: Ekim ayında 100 liraya alınan besin ve alkolsüz içecek sepetinin fiyatı kasımda 105 lira 75 kuruşa terfi etti.Peki, ekim-kasım arası besin ve alkolsüz içeceklerin fiyatı yüzde 5,75 artarken senelik enflasyon ne oldu? Bu bir aylık vakit diliminde senelik enflasyon yüzde 85,51’den yüzde 84,39’a geriledi. Şu demek oluyor ki senelik enflasyonda azca da olsa bir gerileme olmasına karşın besin fiyatlarında ciddi bir artış yaşandı.Bu durumda senelik enflasyon düşse bile fiyatlar düşmüyor aksine artmaya devam ediyor.
Peki fiyatlar ne vakit düşer?
Fiyatların düşmesi için aylık enflasyon dediğimiz “bundan önceki aya nazaran değişiklik oranı”nın sıfırın altında; şu demek oluyor ki eksi olması gerekir. Aylık enflasyon sıfırın üstünde olduğu müddetçe her ay fiyatlar artacaktır. Enflasyon oranına bağlı olarak fiyatlar azca yada oldukça artacaktır. Sadece eksi enflasyon olmaz ise ürün ve hizmetlere kesinlikle zam gelecektir. Eksiye düşmediği sürece enflasyonun düşmesi fiyat artışının yavaşlamasıdır. Ürünlere zam gelmeye devam etmekte; sadece önceki aylara nazaran daha azca zam gelmektedir.Şimdi de senelik enflasyonun bir yıl süresince düşmüş olduğu bir dönemde tutarları inceleyelim. Yakın dönemde bunu en iyi gösteren vakit dilimi Ekim 2018 ile Ekim 2019 arası. Niçin? Ekim 2018’de senelik enflasyon yüzde 25,24 iken kademeli şekilde Ekim 2019’da yüzde 8,55’e kadar düştü.Peki, senelik enflasyonun yüzde 25’ten yüzde 9’a kadar düşmüş olduğu bu vakit diliminde besin tutarları da düştü mü? Elektrik, gaz tutarları da düştü mü? Et, balık, süt, yumurta, peynir, ekmek tutarları düştü mü? Ulaşım maliyeti? Giysiler?Bu örnekler içinde yalnız giysilerin fiyatı düştü; diğerlerinin hepsinin fiyatı bu bir yılda (Ekim 2018 ile Ekim 2019 arası) terfi etti. TÜİK verilerine nazaran artış oranları şu şekilde oldu: Gaz yüzde 19,9; balık yüzde 19; elektrik yüzde 18,9; ekmek ve tahıllar yüzde 15,3; pirinç yüzde 14,9; ulaştırma yüzde 14,3; besin yüzde 7,5; et yüzde 7; katı ve sıvı yağlar yüzde 6,7 ve süt, peynir, yumurta yüzde 2,3. Aynı dönemde giysilerin fiyatı ise yüzde 0,9 düştü.Senelik enflasyon oranı ve seçili ürünlerin fiyatının iyi mi değiştiğine aynı grafikte bakabiliriz. Sağ sütun senelik enflasyon oranının Ekim 2018 ile Ekim 2019 içinde iyi mi değiştiğini gösteriyor.Sol sütun ise besin, ulaştırma, ekmek, et, elektrik ve gaz fiyatlarının iyi mi değiştiğini gösteriyor. Bu seçili ürünlerin hepsinin fiyatını Ekim 2018’de 100 liraya eşitliyoruz. 100’ün altına düşmesi fiyatların düştüğünü gösteriyor. Ekim 2019’a geldiğimiz seçili tüm ürünlerin fiyatı 100 liradan daha yüksek. Ekim 2018’de fiyatı 100 lira olan ekmek Ekim 2019’da 115 liraya; besin 108 liraya; et 107 liraya; elektrik 119 liraya ve gaz da 120 liraya yükselmiş.Aynı dönemde senelik tüketici enflasyon oranı ise yüzde 25,2’den yüzde 8,6’ya gerilemiş.
Niçin bu şekilde oluyor?
Peki niçin bu şekilde bir durum ortaya çıkıyor. Teknik tanımı “baz tesiri”. Şu demek oluyor ki fiyatlar önceki dönemde daha süratli artarken fiyat artışında yavaşlama olmuş. Artık eskisi kadar yüksek zam gelmiyor; sadece zam gelmeye devam ediyor.Merkez Bankası “baz tesiri”nı web sitesinde şu şekilde izah ediyor:”İki dönem arasındaki değişiklik hesaplanırken, değişime referans alınan dönemde normalden mühim seviyede düşük yada yüksek bir gerçekleşme olması durumunda değişiklik hesaplandığı döneme yansıyan etkiyi ifade etmektedir. Mesela 2014 Kasım ayı senelik enflasyonu hesaplanırken, 2014 yılı Kasım ayı tüketici endeksinin 2013 yılı Kasım ayı tüketici endeksine nazaran yüzde değişimi alınmaktadır. 2013 yılı Kasım ayında tüketici endeksi düzgüsel averajlara nazaran oldukça daha düşük bir oranda artmış ise, 2014 yılı Kasım ayında senelik enflasyonu yükseltici bir baz tesiri görülecektir.”
Yoruma kapalı.